Opvoedingsstijlen bij alleenstaand ouderschap

Autoritaire opvoedingsstijl

Bij een autoritaire opvoeding hanteren ouders strenge regels en hebben ze hoge verwachtingen van het kind. De standaard is hoog en duidelijk, maar de reden waarom is niet altijd even duidelijk. Het is vaak “mijn wil is wet” waardoor kinderen minder ruimte voor inspraak en keuzes krijgen. Straffen worden vaak zonder veel uit­leg gegeven. Ouders zijn gericht op gehoorzaamheid en respect van hun kind. De communicatie is vaak meer vanuit positie, dan relatie. “Je moet luisteren, omdat ik de ouder ben en omdat ik het zeg.”

Bij de autoritaire opvoedingsstijl komen ouder en kind soms tegenover elkaar te staan bij een machtswedstrijd. Er is een hoge mate van controle en regels, maar een lagere mate van betrokkenheid om te kijken waarom het kind zich zo gedraagt en voelt.

Autoritatieve opvoedingsstijl

Ouders zetten duidelijk een standaard neer met regels, maar zijn meer gericht op het begeleiden en ondersteunen van kinderen dan het straffen. Kinderen krijgen ruimte voor inspraak en worden ge­stimuleerd om zelf de juiste keuzes te maken en problemen op te lossen. Ouders geven vaak natuurlijke consequenties verbonden aan het gedrag en evalueren situaties met het kind. Kinderen wor­den geholpen meer en meer zelfstandig en volwassen te worden. Er is ruimte voor emoties ervaren en benoemen. Relatie en warmte is belangrijk en er is veel ruimte voor communicatie en inbreng van het kind. Ouders proberen hun kind te begrijpen waardoor ze soms hun mening of aanpak bijstellen. Er is respect voor het kind en zijn grenzen, maar tegelijkertijd zijn er wel duidelijke regels die consequent gehandhaafd worden en wordt het kind niet vrijgela­ten zoals bij de toegeeflijke / permissieve opvoedingsstijl.

Bij de autoritatieve opvoedingsstijl staan ouder en kind vaak naast elkaar waarbij de ouder het kind begeleidt.

Toegeeflijke / Permissieve opvoedingsstijl

Ouders hebben weinig eisen en zijn toegeeflijk. Het liefst wordt confrontatie vermeden. De wensen en behoeften van het kind zijn erg belangrijk. Ouders kunnen meegaand zijn en het kind geven wat hij wil. Consequenties en grenzen worden niet vaak gegeven. Er is veel aandacht voor het kind en ouders kunnen op vriend­schappelijke en meer gelijkwaardige wijze met hun kind omgaan. Het kind eigen keuzes laten maken en zijn eigen koers laten bepa­len is belangrijk.

Bij de toegeeflijke opvoedingsstijl gaat het kind vaak voorop en gaat de ouder er achteraan. Er zijn niet veel regels en de regels die er wel zijn worden vaak ook flexibel gehanteerd. Het kind bepaalt daardoor veel in huis en kan veel zijn eigen gang gaan.

Verwaarlozende opvoedingsstijl

Bij een verwaarlozende opvoedingsstijl is er weinig betrokken­heid bij de kinderen en zijn er ook geen duidelijke grenzen en verwachtingen. Het kind bepaalt zijn eigen koers. Ouders stellen weinig grenzen en zijn emotioneel niet erg betrokken bij het kind. Vaak wordt in de basisbehoeften van het kind voorzien, maar is er niet veel aandacht voor een relationele en liefdevolle band met het kind.

Bij de verwaarlozende opvoedingsstijl gaat het kind zijn eigen weg en gaat de ouder niet vaak mee.

De verandering bij alleenstaand ouderschap

Als een kind opgroeit in een eenoudergezin, moet het steeds een opvoedingsstijl missen. Ook als er sprake is van co-ouderschap mist het kind steeds de benadering en opvoedingsstijl van de ouder die op dat moment niet aanwezig is. Naast dat een ouder met een andere opvoedingsstijl weg kan vallen kan ook de overgebleven ouder zelf van opvoedingsstijl switchen.

Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (2011) grijpen alleenstaande ouders vaker terug naar een autoritaire opvoedingsstijl terwijl de meerderheid in Nederland een autoritatieve opvoedingsstijl hanteert. Daarna is de toegeeflijke opvoedingsstijl het meest gehanteerd in Nederland. Opvoedingsstijlen zijn deels beïnvloed door cultuur.

Het kan zijn dat alleenstaande ouders van opvoedingsstijl zijn veranderd zonder zich ervan bewust te zijn. Zij kunnen zich gedwongen voelen in deze aanpak vanwege hun leefsituatie en gemoedstoestand. Dat de verantwoordelijkheid voor de opvoeding, het huishouden en de financiën allemaal op de schouders van één ouder rust is ontzettend zwaar en ook vermoeiend. Vaak is de ouder zo met deze taken bezig, dat er bijna geen tijd is voor andere dingen en voor de ouder zelf. Om dan het geduld op te brengen om een meer luisterende en kindgerichte opvoedingsaanpak te hebben is wellicht dan ook te veel gevraagd als er emotioneel ook nog wat verwerkt moet worden. Vaak is de ouder zo uitgeput en komt er nooit een einde aan het takenlijstje, dat simpelweg de mijn wil is wet-aanpak het meest voor de hand ligt om naar te grijpen. Als de ouder voor­heen misschien meer luisterend en begripvol was, maar sinds de moeilijke omstandigheden in opvoedingsstijl veranderd is en wel­licht minder sensitief en responsief is kan het kind zich nog meer alleen voelen. De ouder kan emotioneel minder beschikbaar zijn, omdat de ouder zelf emotioneel geschaad is en zelf eigen pijn en verdriet moet verwerken. “Je kan niet geven wat je niet hebt” komt hierbij kijken. Als je emotioneel gebroken bent en jezelf leeg voelt kan het moeilijk zijn om onvoorwaardelijk te blijven geven en het kind die liefde te laten voelen, vooral op momenten dat hij moei­lijk gedrag vertoond. Terwijl moeilijk gedrag juist een schreeuw kan zijn in een turbulente tijd om aandacht, liefde en bevestiging dat alles oké is en dat deze ouder wel voor altijd er zal zijn en een liefdevolle omgeving zal creëren.

Binnen een huwelijk kunnen ouders ook verschillende opvoedingsstijlen hebben. Als ouders verschillende opvoedingsstijlen hebben en één ouder wegvalt of zijn stijl aanpast kan dit extra hard aankomen voor een kind. Ze missen opeens een deel van de manier hoe ze bejegend werden en wat vertrouwd voor hen was. Juist omdat het kind vaak een klap heeft gehad door de gewijzigde gezinssamenstelling heeft hij juist een aanpak nodig waardoor hij zich geliefd en veilig voelt zodat hij zich optimaal kan ontplooien en zijn identiteit kan ontwikkelen vanuit een veilige basis.

Het kan ook voorkomen dat ouders te toegeeflijk en meer incon­sequent worden na een moeilijke situatie. Het kind heeft al te veel meegemaakt en door middel van overcompenseren hopen ze het leed dragelijker te maken. Kinderen krijgen en mogen dan extra veel. Ook dit kan verwarrend zijn voor een kind als er voorheen wel duidelijke structuur en regels waren waar hij zich aan moesten houden en er vervolgens ook consequenties waren als hij zich niet aan de regels hield. Juist in een situatie van onveiligheid en onvoorspelbaarheid waar het kind in beland is, heeft hij behoefte aan duidelijkheid, structuur, stabiliteit en gren­zen. Door een liefdevolle en tegelijkertijd stabiele en veilige leef­omgeving te creëren weet een kind waar hij aan toe is en kan hij weer vertrouwen krijgen in de omgeving en in het gezin zoals het nu is. Juist door de regels consequent te handhaven kan hij zich veilig voelen. Een alleenstaande ouder kan geswitcht zijn naar een toegeeflijke aanpak, omdat zij geen puf heeft om het conflict aan te gaan. Ook kan een ouder bang zijn dat haar kind het leuker vindt bij de andere ouder thuis (in geval van co-ouderschap) en daarom de teugels extra laten vieren.

Als de opvoedingsstijlen te ver uit elkaar liggen bij co-ouderschap kan dit ook voor onderlinge strijd zorgen en munitie voor het uit­spelen van de ouders tegen elkaar. Een kind kan een voorkeur krij­gen om het liefst te wonen bij de ouder waarbij veel mag en geen duidelijke regels gehandhaafd worden. Dit kan uitgespeeld worden tegen de andere ouder die wel duidelijke structuur en regels hand­haaft. Het kind moet elke keer wennen en omschakelen als het van thuis naar thuis gaat.

En nu?
Het is goed om bewust te worden van onze gedragingen, houding en aanpak als ouder zodat we kunnen reflecteren en eventueel aan­passingen kunnen maken. Bewustwording is altijd de eerste fase voor gedragsverandering!

Daarom is het goed om te kijken naar de opvoedingsstijl van jezelf en van je ex-partner. Mist je kind nu iets? Wat heeft je kind nu het meeste nodig? Doorgaans zijn wetenschappers het er over eens dat in Nederland de autoritatieve opvoedingsstijl het meest effectief is. Bij sommige kinderen en culturen kan een andere aanpak echter beter aansluiten. 

Om van een toegeeflijke opvoedingsstijl over te gaan naar een meer autoritatieve aanpak kan er veel weerstand optreden. Opeens is er een duidelijke structuur en zijn er regels die streng gehandhaafd worden. Het kind kan weerstand bieden tegen de mate van controle en gezag die nu uitgeoefend wordt. Als het kind eenmaal gewend is aan deze veranderingen kan het echter juist baat hebben bij deze duidelijkheid, veiligheid en stabiliteit. 

Om van een autoritaire opvoedingsstijl over te gaan naar een meer autoritatieve aanpak kan er juist weerstand optreden op het gebied van de betrokkenheid accepteren. Als voorheen ouders niet keken naar de oorzaak van gedrag en het gevoel van het kind, kan dit als vreemd ervaren worden. Het kind kan juist kil en afstandelijk reageren als een ouder opeens meer interesse toont in waarom hij zich zo voelt. 

De meest heftige verandering is om van een verwaarlozende opvoedingsstijl te veranderen naar een autoritatieve aanpak. Opeens ervaart het kind duidelijke grenzen, maar ook betrokkenheid van de ouder.

Het is mogelijk dat hulp van buitenaf nodig is om veranderingen in de opvoeding door te voeren. Hulp zoeken is juist een kracht!

Een van de belangrijkste opvoedingssleutels werkt hier ook: consequent blijven! Blijf duidelijk voor je kind en blijf de verbinding met je kind opzoeken. Je kind is ook zoveel kwijt geraakt als het in een eenoudergezin opgroeit en heeft jou als ouder nodig!

Reflectievragen:

✓ Welke opvoedingsstijl hanteer ik?

✓ Is mijn bejegening en opvoedingsstijl mogelijk veranderd sinds de verandering in onze gezinssituatie?

✓ Mist mijn kind nu een opvoedingsstijl nu de gezinssituatie gewijzigd is?

✓ Wat zijn de voor- en nadelen van deze verandering voor mij en mijn kind?

✓ Heeft mijn kind extra behoefte aan veiligheid en voorspelbaarheid?

✓ Creëer ik thuis een liefdevol en warm klimaat?

✓ Welke opvoedingsstijl past het beste bij mij?

✓ Welke opvoedingsstijl past het beste bij mijn kind?

Meer weten over alleenstaand ouderschap? Mijn boek De Extra Mijl is nu te koop!

Bronnen

Bucx, F. (2011), 'Het Gezinsrapport'. Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau.

Baumrind, D. (1966). Effects of authoritative parental control on child behavior. Child Development.